Waarom verdozing Nederland raakt

Wat is de omvang van het fenomeen?

Volgens het College van Rijksadviseurs is het vloeroppervlak van distributiecentra in Nederland in de vijf jaar voorafgaand aan 2019 met ongeveer 20% gestegen.

Uit onderzoek van Tilburg University bleek dat de logistieke vastgoedvoorraad in Nederland de afgelopen tien jaar met ongeveer 4 miljoen m² per jaar is gegroeid.

Een inventarisatie van NOS laat zien dat sinds 2010 de hoeveelheid distributiecentra bijna verdubbeld is. Eind 2023 bestond er al circa 51 miljoen m² logistiek vastgoed – even groot als de gemeente Wassenaar.

Waarom is dit belangrijk?

Ruimtelijke en landschappelijke aspecten

Grootschalige distributiecentra nemen vaak enorme oppervlaktes in beslag. Ze liggen vaak dichtbij snelwegen of in het groen en leiden tot verzakking van ruimtelijke kwaliteit. Het landschappelijk karakter verdwijnt meer en meer – een punt dat onder andere het College van Rijksadviseurs expliciet noemt.

Leefomgeving en infrastructuur

De komst van zulke "dozen" brengt vaak intensiever verkeer (vrachtwagens), een groter verblijf van arbeidsmigranten, mogelijke druk op infrastructuur, luchtkwaliteit en geluid. Dit beïnvloedt de leefbaarheid rondom de distributiecentra aanzienlijk.

Economie en toegevoegde waarde

Veel van deze grote logistieke hallen zijn primair gericht op internationale distributie of grensoverschrijdende stromen, en minder expliciet op lokale productie of toegevoegde waarde voor de Nederlandse economie.

Zo bleek uit onderzoek dat slechts circa 43% van de voorraad in 81 grote distributiecentra bestemd is voor de Nederlandse markt. De rest is pure doorvoer die wel onze ruimte inneemt, maar weinig bijdraagt aan onze economie.

Oorzaken van de groei

Logistieke draaischijf: Nederland profileert zich als logistieke draaischijf van Europa. De combinatie van haven (Rotterdam), intermodale verbindingen en centrale ligging stimuleert vestiging van distributiecentra.

E-commerce explosie: De online bezorgeconomie groeit sterk. Meer e-commerce betekent meer opslag- en distributiecapaciteit dichtbij de eindmarkt.

Waterbedeffect: Gemeenten en provincies bieden vaak logistiek vastgoed aan als een economische impuls. Het 'waterbedeffect' (gemeenten die elkaar beconcurreren) speelt hierbij een rol.

Effecten en zorgen

• Landschapsverlies: Het landschap verliest openheid en herkenbaarheid. De horizon verdwijnt, het weide- of polderlandschap maakt plaats voor loodsen.
• Economische kwetsbaarheid: Regio's die sterk inzetten op logistiek kunnen kwetsbaar worden wanneer andere sectoren (maakindustrie, agro-food, dienstverlening) wegtrekken.
• Maatschappelijke waarde onduidelijk: De vraag blijft in hoeverre elke nieuwe grote distributiehal écht maatschappelijke waarde toevoegt versus louter volume opzoeken. Onderzoekers stellen terecht: "Welke pakhuizen hebben we nodig voor onze samenleving, en welke voegen geen waarde toe?"

Oplossingsrichtingen

De verdozing een halt toeroepen betekent niet dat we anti-logistiek zijn. Het betekent wel dat we slimmer moeten omgaan met onze schaarse ruimte:

• Clusteren van logistieke functies: Eén voorstel is om 20-25 logistieke parken in te richten waar bedrijven hun distributiecentra kunnen concentreren, in plaats van verspreid over het land.
• Verdichten en optimaliseren: Meerlaagse opslag, delen van faciliteiten, optimaal gebruik van logistieke ruimte in plaats van altijd maar bouwen.
• Strikter ruimtelijk beleid: Duidelijke afwegingen, afspraken over landschap, mobiliteit, huisvesting arbeidsmigranten en energievoorziening.
• Slimme locatiekeuze: Bijvoorbeeld hergebruik van brownfields en industriële terreinen in plaats van open groen- of landbouwgebied.

Conclusie

De verdozing van Nederland door grootschalige distributiecentra is geen louter esthetisch of nostalgisch debat. Het raakt aan wezenlijke thema's: ruimtegebruik, duurzaamheid, leefomgeving en economische waarde.

Het is daarom van belang dat overheden, bedrijfsleven en samenleving samen nadenken over hoe logistieke groei vorm krijgt. Zodat niet het landschap, de leefbaarheid of andere sectoren de tol betalen.